Door Irma van ’t Hoog en Babs ten Hagen
Moderne technieken kunnen boekbinders nieuwe mogelijkheden bieden bij het ontwerpen en maken van bijzondere boekbanden en sierpapieren. Helaas vraagt dat vaak om behoorlijke investeringen in gespecialiseerde apparaten. Hier komt FabLab om de hoek kijken. In een FabLab is het mogelijk om een ontwerp bijvoorbeeld digitaal uit te snijden of te printen in plaats van zelf te snijden met een mesje.
Wij hebben een aantal ideeën op de lasersnijder uitgeprobeerd, maar ook de andere aanwezige apparaten bieden boekbinders vele mogelijkheden.
Wat zijn FabLabs?
FabLabs (Fabrication Laboratory) zijn coöperatieve werkplaatsen. Hier kunnen deelnemers, al dan niet tegen betaling, gebruik maken van digitaal aangestuurde machines, zoals een lasersnijder, een 3D-printer, een sublimatieprinter of een vinylsnijder.
De bedenker van de FabLabs is Prof. Dr. Neil Gershenfeld van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) in Boston. Voor het lesprogramma ‘How to make (almost) anything’ startte hij rond 1998 een lab voor digitale fabricage: het FabLab. In eerste instantie voor studenten, maar al snel meldden zich ook kunstenaars en hobbyisten: deelnemers van jong tot oud konden hier naar hartenlust experimenteren. Inmiddels bestaan er wereldwijd ruim 600 van deze werkplaatsen en Nederland en België tellen er meer dan 70. Ga voor een overzicht van alle FabLabs naar www.fablab.nl
“Een FabLab is een openbare digitale werkplaats waar mensen worden uitgenodigd om zelf dingen te maken door middel van verschillende technieken en waar het openlijk delen van ontwerpen en ideeën wordt aangemoedigd. Of anders gezegd: een FabLab is een werkplaats die laagdrempelige toegang biedt tot een aantal computergestuurde prototyping machines, waarmee gebruikers hun ideeën kunnen omzetten naar tastbare producten.” (website FabLab Benelux)
De FabLabs zijn vrij toegankelijk en open source, dat wil zeggen dat de kennis gedeeld wordt en dat ontwerpen niet geheim gehouden worden. Bij het gebruikmaken van ontwerpen dienen dan ook de namen van makers vermeld te worden. De FabLabs staan met elkaar in contact en kunnen hulp inroepen van collega’s.
Zelf in een FabLab aan de slag
Elk FabLab heeft zijn eigen toegangseisen. Wij hebben in Apeldoorn bijvoorbeeld eerst een introductiecursus moeten volgen. Tijdens deze cursus leer je met de verschillende machines werken en krijg je informatie over verschillende ontwerpprogramma’s. Na deze cursus mag je op de inloopmiddagen zelf aan de slag. Onze ervaring is dat het wel enige tijd kost om voldoende handigheid te krijgen.
Waarom zijn FabLabs interessant voor boekbinders?
Hieronder beschrijven we een aantal apparaten met hun toepassingsmogelijkheden voor de boekbinder.
Lasersnijder
Met een lasersnijder kun je verschillende materialen snijden en/of graveren. Voordat een ontwerp naar de lasersnijder verstuurd kan worden, moet de afbeelding of tekst eerst worden omgezet in zogenaamde ‘vectoren’. In programma’s als Adobe illustrator of Inkscape kun je direct een tekst invoeren, zelf een ontwerp maken of een bestaande afbeelding scannen en omzetten in vectoren. Dit ontwerp wordt vervolgens naar de lasersnijder gestuurd, waarbij ook de kracht en de snelheid van de laserkop ingesteld moeten worden.
Foto 1
Foto 1 laat een ontwerp zien gemaakt met behulp van de lasersnijder. Het oorspronkelijke ontwerp was ‘het houten vouwboekje’ door Snijlab.nl. Door het opensource-karakter hebben we dit ontwerp kunnen downloaden en uitsnijden uit karton. Foto 2 toont een uitgesneden ontwerp voor een inleg of opleg in een linnenband. Hiervoor is een ontwerp van Freetattoodesigns.org gesneden uit ruggebord.
Foto 2
Door uit te proberen zoek je uit hoe snel en hoe krachtig de laserkop bij het gebruikte materiaal moet worden ingesteld om te snijden, dan wel te graveren. Stel je de snijder te krachtig in, dan loop je het risico op verbranding van de randen.
Het kan ook zijn dat het graveren niet zichtbaar is omdat het apparaat te snel gaat met te weinig kracht. Graveren kan zowel op leer, linnen (foto 3) als papier (foto 4), perkament (foto 5), karton en hout. Bij graveren wordt steeds een heel dun laagje weggehaald. Hierdoor ontstaat een kleurverschil met de toplaag: soms eenzelfde kleurtint, soms echt een kleurverschil. Dit merk je pas door uit te proberen. De kleur kan zelfs variëren met de graveerdiepte.
De afbeelding van de handtekening van De Braaij uit het boek is gescand en in vectoren omgezet. Vervolgens is de afbeelding op perkament gegraveerd.
Foto 3
Foto 4
Foto 5
Graveren in leer is niet bij iedere kleur leer mooi, omdat er een brandkleur kan ontstaan. Vooral graveren met fijne lijnen kan een mooi effect geven. (foto’s 6 en 7).
Het lijkt ook mogelijk om het leer aan de achterkant dieper te graveren, zodat de indruk aan de buitenkant, na opplakken van het leer, goed te zien zal zijn. Dit vraagt wel veel uitproberen. (foto 8)
Foto 6
Foto 7
Foto 8
3D-printer
Zelfontworpen platten of ontwerpen voor verdiept opleggen kun je met de 3D-printer printen. Er zijn inmiddels heel veel materialen op de markt om mee te printen.
Sublimatieprinter
Met deze printer is het mogelijk om heel helder op textiel en zelfs op andere materialen te printen. Textiel kan vervolgens na cacheren gebruikt worden als boekbinderslinnen
Vinylsnijder
Hiermee kunnen bijvoorbeeld sjablonen gesneden worden
Met dank aan Coda FabLab Apeldoorn. Er is een nieuwe wereld voor ons opengegaan en de apparaten bieden zeker veel mogelijkheden.
Meer info:
